|
|
Келдібекұлы, Қазыбек би (1665—1765) — қазақтың мемлекет және
қоғам қайраткері, Әз Тәуке хан құрған «Билер кеңесінің»
мүшесі, атақты шешен, Орта жүздің төбе биі, «Жеті жарғы»
аталатын заңдар кодексін шығарушылардың бірі.
Шыққан тегі Орта жүздің Арғын тайпасының Қаракесек руынан.
Қазыбектің анасы Тоқмейіл ұтымды да тапқыр сөздерді көп
білетін зерек кісі болыпты. Анасы айтқан есті сөздерді
кішкентай күнінен жаттап өскен ол ер жете келе өзі де солай
сөйлеуге машықтана бастайды. Осы өнерінің арқасында бала
биден дана биге айналып, «қара қылды қақ жарған Қаз дауысты
Қазыбек би», «алты алаштың ардағы» деген атаққа ие болады.
Содан болар Тәуке хан мемлекет тұтастығына жарықшақ түсірмей,
халықты бірлікте ұстау үшін үш жүзді өзінен шыққан үш биге
билету арқылы басқарғанда, Орта жүзге осы Қазыбек биді
тағайындайды. Ол ел басқару ісіне араласып, Қазақ хандығының
ішкі сыртқы саясатына елеулі ықпал жасап отырады.
Жоңғар басқыншылығына қарсы халық күресін
ұйымдастырушылардың бірі болған Қазыбек би елдің азаттық
алуы жолында аянбай тер төгеді. Абылай сұлтан жоңғарлардың
қолына тұтқын болып түсіп қалғанда, оны босатып алуға
белсене араласады.
Сондай ақ ол Ресей, Бұқар, Хиуа мемлекеттері арасындағы
еларалық мәселелерге де араласып, бейбітшілік пен достықты
дәріптеуші мәмілегер болған, аразды татуластырып, алысты
жақындастырып отырған. «Елдестірмек елшіден, жауластырмақ
жаушыдан» деп, ол елшілік қызметті де мінсіз атқарған тұңғыш
дипломат. Оның тұңғыш рет он сегіз жасында елшілікке атшы
болып барып, басшы болып қайтқаны ел аузында әлі күнге аңыз
болып айтылады.
1760 жж. Чиң империясы Қазыбекті өз жақтарына тарту
мақсатымен оған елші жіберіп, мол сыйлықтар тартады. Бірақ
ол Қытайдың қол астына қарауға қарсы болады. Сөйте тұрып,
Абылайды Чиң империясымен тығыз қарым қатынас жасауға
шақырады.
Үш жүздің ішіндегі шешуі қиын, ең күрделі мәселелердің басы
қасында жүріп, хандардың сенімді ақылшысы, халықтың ханға
бергісіз биі болған Қазыбек әр кез батыр жинап, ел шаппай,
қылыш шауып, оқ атпай ақ ақылымен жол тауып, ел бірлігінің
емшісі бола білген. Әбілқайырды өлтіріп, ел бірлігіне сызат
түсуіне себепші болған Бараққа: «Сылтауратып сытыла алмайсың,
не өліп тынасың, не жөніңмен жеңіп құтыласың, екінің бірі,
Барақ» деуі,ақыр соңында оны мойындатып: «Уа, би аға! Айттың
сен, көндім кебіңе» деуге мәжбүр етуі тек Қазыбектей айбыны
ай жасырған текті бидің қолынан ғана келсе керек.
Шоқан Уәлиханұлының «XVIII ғасырдың батырлары туралы тарихи
аңыздар» деген еңбегінде:
Абылай ханнан үш жүздің батырларының ішінен кімді ерекше
құрметтейсіз деп сұрағанда, ол: "Бізге дейінгі ерлерден екі
кісіге таңқалуға болады. Оның бірі 90 туысын Қалдан Сереннің
тұтқынынан құтқарған қаракесек Қазыбек те, екіншісі өзінің
сондай тұтқындағы туысын құтқарған уақ Дербісәлі. Мұның
алғашқысы Қалданға өзі барып, сұрап алды. Соңғысы өзінің
аулында отырып, жауын қорқытып алды
|
|
Есептеуіш |
|
 |
|
